حسین جاوید شاعیر و درام یازاری

Hüseyin Cavid (Hüseyn Abdulla oğlu Rasizadə)Ünlü Azerbaycan şairi ve dramaturgudur. 1882 yılında Nahçıvan’da doğmuştur. İlk eğitimini Nahçıvan’da molla okulunda, orta eğitimini Mekteb-i Terbiye adlı yeni usullu okulda almıştır (1894-1898). 1899-1903 yıllarında Güney Azerbaycan’da(İran) Tebriz’in Talibiye medresesinde eğitimine devam etmiştir. Hüseyin Cavid, yüksek tahsilini İstanbul Üniversitesi’nin Edebiyat Fakültesi'nde almıştır (1909). Nahçıvan, Gence, Tiflis ve 1915 yılından itibaren de Bakü’de öğretmenlik yapmıştır. Dönemin rejimine uygun yapıtlar yazmadığı için önce tutuklandı; daha sonra Uzak doğu'ya sürülmüştür. 1941 yılında Sibirya'nın Magadan şehrinde ölmüştür. Haydar Aliyev tarafından naaşı Sibirya’dan Nahçıvan’a getirtilmiş ve adına anıt mezar dikilmiştir.1913 yılında şairin “Geçmiş Günler” adlı ilk şiirler toplusu yayımlanmıştır. Bu lirik ve romantik şiirlerde şair çağdaş toplum sınıfını eleştirir,  felsefelere karşı çıkar. Aynı zamanda ferdin arzuları ile toplumun istekleri arasındaki karşıtlıkları bir mütefekkir gibi açıp gösterir. Onun hayattan rahatsızlığı, rahatsız olan ruhu, ülkü arayışı onun “Bahar Şebnemleri” adlı ikinci kitabında toplanmış şiirlerinde hissedilir.

Cavid’in şiir dili samimi, saf insan duygularının terennümünde ne kadar hazin, ağlamaklı, lirikse de; insanlara zulüm eden, hayvani duygulara sahip olan, halkı cehalet ve karanlıkta bırakan ikiyüzlülere karşı kavgası da o kadar keskin, amansızdır. Şairin karamsarlığı, ruh düşkünlüğü ve ümitsizliği zaman geçtikçe yeni bir ‘inkılapçılığa’ dönüşür.19. yüzyılın geleneklerine uygun olarak Cavid, Farsça gazeller de yazmıştır. Ancak ana dilinde yazdığı şiirlerle bunları hiçbir şekilde karşılaştırılamaz. Farsça Hüseyin Cavid, klasik Azerbaycan edebiyatının geleneklerini devam ve inkişaf ettiren büyük bir edebi simadır. 20. Yüzyıl Azerbaycan romantizmi onun adı ile bağlıdır. Hüseyin Cavid’in çok geniş bir yaratıcılığı vardır. Lirik şiir, lirik-epik, epik manzumeler yazmıştır. İlk manzum facia ve dramların yazarıdır. Daha çok dramaturg olarak tanınmıştır. Azerbaycan dramının konu sınırlarını genişlendirir, trajik karakterin, romantik kahramanın, dramın yeni tiplerini yaratır. Hüseyin Cavid, kahramanı kadın olan ilk Azerbaycan faciasını kaleme alır.Dramaturg olarak 1910-1912 yıllarında tanınmaya başlamış, 1910 yılında yazdığı bir perdeli ilk “Ana” sahnesi ile büyük bir usta olacağını ispat etmiştir. İyi kalpli ana kendi çocuğunun henüz ölmesine bakmadan, onun namert kanlısına kurtuluş yolunu gösterir, beşeri analık sevgisi şahsi kin duygusuna QADINQadın! Ey sevgili həmşirə, oyan!
Ana! Ey nazlı qadın, qalx! Uyuyan
Daima mövtlə həmduş oluyor,
Zillü möhnətlə həmaquş oluyor,
İştə sıyrılmada həp zülmətlər!..
Ağarır dan yeri, qalx,iştə səhər!..
Oyan, ətrafını seyr et də düşün!
Bütün övladi-vətən iştə bu gün 
Yalınız səndən umar sədrə şəfa,
Yalınız səndə bular ruha qida.
Ana övladını bəslər, böyüdür,
Anasız millət, əvət, öksüzdür.
Sənin aləmdə vəzifən, hissən
Nə böyük, həm nə ağırdır, bilsən?!

Qadın! Ey sevgili, şəfqətli mələk!
Bu qədər səbrü təhəmmül nə demək?
O lətafət, o nəcabətlə sana,
Bu əsarət, bu həqarət nə rəva?!
Sən nəsən?.. Kəndini bil, zəfi burax!
Həp nəsibinmi sənin sillə, dayaq?
Çəkmə ah, eylə mükəddər, məhzun,
Ağla göz yaşların axsın, coşsun!
Ağla , fəryadını duysun ərlər,
Bəlkə insafa gəlib rəhm edələr.
“Ağla, həp ağla!” dedim, çox yanılış...
Çınlasın, mövcələnib yüksəlsin
O səsin qüvvəti, təsiri böyük...
Ağla, ta lərzəyə gəlsin yer, gög

Bax, bax insan nə qədər aldanıyor?
Xayır, əsla məni sən dinləmə, dur!
“Ağla, həp ağla!” dedim, çox yanılış.
Ağlamaqdan nə çıxar sanki? Çalış!
Oluyor iştə hüququn pamal,
Çalış, öyrən, ara, bul, haqqını al!
Pərdeyi-zülmət içindən sıyrıl!
Qəhrəmanlar kimi qovğaya atıl!
Fəzlü ürfanla mücəhhəz olaraq
Cəhli yıx, qəfləti yax, əczi burax!
Kimsədən gözləmə yardım əsla;
Yalınız kəndinə kəndin ağla!


* * * * * * * * * *


KADIN

Kadın! Ey sevgili kız kardeş, uyan!
Ana! Ey nazlı kadın, kalk! Uyuyan
Daima ölümle beraber oluyor,
Perişanlık ve sıkıntıyla kaplı oluyor,
İşte dağılmakta hep karanlıklar!..
Ağarır tan yeri, kalk, işte seher!..
Uyan, etrafını seyret de düşün!
Bütün vatan evlatları işte bugün
Yalnız senden bekler iyilik ve şifa,
Yalnız sende bulur ruhlarına gıda.
Ana evladını besler, büyütür,
Anasız millet, evet, öksüzdür.
Senin dünyada vazifen, hissen
Ne büyük, ne kadar ağırdır bilsen!..

Kadın! Ey sevgili, şefkatli melek!
Bu kadar sabır ve tahammül ne demek!..
O güzellik, o soylulukla sana
Bu esaret, bu hakaret reva mıdır?
Sen nesin? Kendini bil, zaafı bırak!
Hep nasibin mi senin sille, dayak!..
Çekme ah, öyle mukadder, mahzun,
Ağla göz yaşların aksın, coşsun!
Ağla, feryadını duysun erler,
Belki insafa gelip de yardım ederler.
“Ağla, hep ağla” dedim, çok yanlış...
Çınlasın, büyüyüp de yükselsin
O sesin kuvveti, tesiri büyük...
Ağla, ta titresin yer gök!..

Bak, bak insan ne kadar aldanıyor!
Hayır, asla sen beni dinleme, dur!..
“Ağla, hep ağla” dedim, çok yanlış...
Ağlamaktan ne çıkar sanki!.. Çalış!..
İşte, bütün hakların veriliyor,
Çalış, öğren, ara bul, hakkını al!..
Zulüm perdesi içinden sıyrıl!
Kahramanlar gibi kavgaya atıl!
Fazla bilgiyle donanmış olarak,
Cehaleti yık, gafleti yak, acizliği bırak!
Kimseden bekleme yardım asla,
Yalnız kendine kendin ağla!.galip gelir.gazellerinin biri vatan diğeri ise aşk mevzusundadır.