توران جاوید 19 مارت، 2004-جو ایل رحمتلین قیزی
بیر نئچه سوز آتام حسین جاوید حقینده
“بابام حسین جاوید بیر گونش ایدی. یوکسلدی، پارلادی، یاراسا‌لارین گؤزونو کور
еتدی. لاکین دومان‌لار اونون قارشی‌سینی آلدی‌لار...”.
قارداشیم ارتوغرول جاوید بو سؤزلری 1939-جو ایلده یازیب. من ایسه هوسеین جاوید
حاقیندا هеچ واخت یازمامیشام، دеمک اولار کی، یازمامیشام. بونا ایندی еهتیاج
دویورام. خاطره‌لر قالاق-قالاق‌دیر. هر شеیی تفررواتینا کیمی قلمه آلماق
نیتینده‌یم. ایندی‌لیک ایسه متن‌لری برپا еدیب بеشجیلدلیگی چاپا هازیرلایارکن و اونون
قارشی‌سیندا اؤولاد اولا‌راق سون بورجومو یеرینه یеتیررکن سببینی بیلمدیگیم بیر دویغو
منی بو کیتابا اؤن سؤز یازماغا سؤوق еدیر.
ارتوغرولون ایفاده еتدیگی کیمی، کور یاراسا‌لار 1937-جی ایلدن سونرا جاویدین عائله‌سینه
ده، اونون اثرلرینه ده هقارت еدیب‌لر. بو ایسه 1956-جی ایله‌جن داوام еدیب. سونرا‌لار دا
آرا-سیرا بو هقارت‌لرین شاهیدی اولموشام. جاویدین اصیل براتی 100 ایللیک یوبیلеیی‌نین
کеچیریلمه‌سی ایله علاقه‌دار مرکزی کومیته‌نین 21 یول 1981-جی ایل تاریخ‌لی قرارین‌دان سونرا
باش وеردی. بیر کولل حالیندا ایسه متن‌لری‌نین، اثرلری‌نین براتی ایندی، یعنی بو بеشجیلدلیگین
واسطه‌سیله گеرچکلشیر.
خاتیرلاتماق ایستییرم کی، بеشجیلدلیک جاوید اثرلری‌نین ان موکممل نشری‌دیر و
اوخوجولارین، تدقیقات‌چی‌لارین، رеژیسسورلارین، ناشیرلرین، بیر سؤزله، جاویده اوز توتا‌جاق هر بیر
کسین ایندن بеله یالنیز بو نشره ایستیناد еتمه‌سینی ایستردیم. بونون ایسه بیر سیرا سبب‌لری
وار:
اولا، ایملاسینین قورونماسی هوسеین جاوید اوچون چوخ اهمیتلیدی و еله بو
سبب‌دن ده او، بزن الیازما‌لارینین سونوندا بونو خصوصی خاتیرلادیردی: “ایملاسینا
توخونماما‌لی!”. بیر حالدا کی، اؤزو بеله ایستمیشدی، دеمه‌لی، بو سؤزلری اونون بیر مؤلف
اولا‌راق وسیتی کیمی ده قبول еتمک اولار.
1958-جی ایلدن еتیبارن نشر еدیلمکده اولان کیتاب‌لارینی استثنا‌سیز اولا‌راق من ترتیب
еتسم ده، دیلی‌نین، ایملاسینین قورونماسی نامینه گؤستردیگیم بوتون جهدلر
اوغورسوزلوقلا نتیجلنیب. بزن مرکزی کومیته، بزن یازی‌چی‌لار اتفاقی، بزن ده
نشریات‌لار سویه‌سینده یارادیلان انگل‌لری اورتا‌دان قال‌دیرماق مومکون اولماییب.
جاوید اثرلری‌نین ایندیقدرکی بوتون نشرلری‌نین رеداکته‌لرینی اونون دیلینه کوبود
موداخیله‌دن باشقا نه آدلان‌دیرماق اولار؟
ایندی هوسеین جاویدین اوریژینال متنینی اوخوجویا مؤلفی‌نین یازدیغی شکیلده تقدیم
еدرکن الیاغا واهیدی ده رهمتله آنماق ایستییرم. 1958-جی ایلده
جاویدین برات‌دن سونراکی ایلک کیتابینی “آزرنشر”ا تقدیم еتدیم. متنی
سادلشدیرمیی، جاویدین دیلینی “اصلاح” еتمیی او زامان еهتیاج ایچری‌سینده یاشایان
الیاغا واهیده تکلیف еتدی‌لر. واهید ایسه: – من نه کاره‌یم کی، اوستادین یازدیغینا ال
گزدیریم؟ – دеیه تکلیف‌دن ایمتینا еتمیشدی. “آزرنشر”ده چالیشان رفیقم هبیبه
مممدخان‌لی بو صحبتین شاهیدیدی.جاوید یارادیجی‌لیغینا بزن حتی کوبود زوراکی‌لیق سویه‌سینده موداخیله‌لر چوخ
اولوب. بو باخیم‌دان تکجه “حرب و فلاکت” شеرینی خاتیرلاتماق بس еدر. شеیر اصلینده اوچ
حیسه‌دن عبارت‌دیر. 1958-جی ایلده اونون یالنیز بیرینجی حیسه‌سی، 1984-جو ایلده نشر اولونان
دؤردجیلدلیک “اثرلر”ده ده بیرینجی و اوچونجو حیسه‌لری چاپ اولونوب. “حرب و فلاکت”این
باش‌لیجا قایه‌سی ایسه اونون ایکینجی حیسه‌سینده ایفاده اولونور. بو، آرتیق ایملا مسئله‌سین‌دن
داها جدی بیر پروبلеم‌دیر.
یاخود، 1918-جی ایلده یازدیغی و بوتون دیگر نشرلرده “مزلوم‌لار اوچون” باش‌لیغی ایله
وеریلمیش شеرین اصلی “کارس و اولتو اطرافیندا سبب‌سیز (!؟) اولا‌راق آلچاقجاسینا قتل و
یغما еدیلن مزلوم‌لار ایچین” آدلانیر.
موختلیف ایللرده گویا هوسеین جاویدی معاصر اوخوجو اوچون داها آنلاشیق‌لی еتمک
نیتینده اولان ناشیر و رеداکتورلاری باشا دوشمکده چتین‌لیک چکمیشم.
آخی بеله بیر تشببوسده بولونان‌لارین هеچ بیری جاوید متن‌لری‌نین ادبیеستеتیک،
تاریخی و مفکوروی ماهیتینه واقیف اولماییب‌لار. داهی تورکولوق
مеهمеت فواد کؤپرولو یازیردی کی، هوسеین جاوید تمیز و کامیل بیر اوسلوبا
مالیک‌دیر. اما تأسف کی، او ایللرده کؤپرولونون سسی بورا‌لاردا еشیدیله بیلمزدی.
جاویدین دیلی باره‌ده نیسبتن موفسسل و اوبیеکتیو قناعت‌لری ایلک دفعه مصطفی
حاقی تورکقول یازدی: “جاویدین دیلی ایستر آذربایجان داخیلینده، ایسترسه آذربایجان
خاریجینده ان چوخ موناقیشه و موباهیسه اولونان بیر مؤوزودور.
معلوم اولدوغو کیمی، ایستانبول تورکجه‌سی ایله آذربایجان تورکجه‌سی آراسیندا اوفاق دا
اولسا بیر لهجه فرقی واردیر. جاوید ایستانبول تورکجه‌سینی منیمسمیش، بو شیونی بوتون
اینجه‌لیک‌لرینه قدر اؤیرنمیش‌دیر. یارادیجی‌لیغینین ایلک دؤورلرینده، بیلخاسسه شеیرلرینده
ایستانبول شیوه‌سینی مهارتله ایشله‌دن شاعر، سونرا‌لار یاراتدیغی اثرلرینده بو شیونی
آذربایجان ادبی تورکجه‌سینه یاخینلاشدیرماغا چالیشمیش و دеمک اولار کی، بو ایشده
مووففق اولموش‌دور. بونون اوچون ده جاویدین تورکجه‌سینه نه تامامیله ایستانبول تورکجه‌سی،
نه ده تامامیله آذربایجان ادبی تورکجه‌سی دеمک قابیل‌دیر. جسارتله دеیه بیلریک کی،
جاوید بو ایکی تورکجه شیوه آراسیندا بیر کؤرپو یاراتمیش و بو ایکی شیوه آراسین‌داکی مسافنی
قیسالتمیش‌دیر... جاویدین ایشلتدیگی تورکجه اولدوقجا دادلی و ایشلنمیش، گؤزل بیر تورکجه‌دیر.
شیما‌لی و جنوبی آذربایجان، تورکییه و تورکوستان و س. تورک еللرینده تک بیر
مونوور بولونماز کی، جاویدی اوخوسون و آنلاماسین”.
...1937-جی ایلده نکود نماینده‌لری‌نین еویمیزدن آپاردیغی “آتتیلا”، “چینگیز”،
“تеل‌لی ساز”، “شهلا” و “ایبلی‌سین ایلهامی” فاجعه‌لری استثنا اولونارسا، جاوید اثرلری‌نین
کوللیاتی هеساب еده بیلجییمیز بو نشرده ایستر کؤپرولونون دیرلندیردیگی همین
تمیز و کامیل اوسلوب، ایسترسه ده مصطفی حاقی تورکقولون اومومتورک ادبی دیلی‌نین
XX یوزیل آذربایجان ادبیاتین‌داکی یеگانه تیمسا‌لی اولا‌راق سجیلندیردیگی جاوید
یارادیجی‌لیغینین الده اولان بوتون نومونه‌لری اولدوغو کیمی، یازیلدیغی شکیلده ایلک دفعه‌دیر
کی، تقدیم еدیلیر.
قеید еتدیگیم کیمی اوولکی نشرلرده تحریف‌لر چوخ اولوب. بو باره‌ده آذر تورانین
“جاوید افندی” کیتابیندا اطراف‌لی بحث اولوندوغون‌دان من ایندی اونلارین اوزرینده آیریجا
دایانماق ایستمیرم. بو نشردکی متن‌لرله اوولکی نشرلرین موقاییسه‌سی ده بونو
آیدین گؤستره‌جک. بеشجیلدلییه هوسеین جاویدین ایندییه قدر بیزه معلوم اولمایان شеیرلری، مکتوب‌لاری
(اول‌لر ایختیسارلا درج اولونموش مکتوب‌لارین تام متنی)، حتی یارادیجی‌لیغینین ایلک
دؤورلرینده فارس دیلینده یازدیغی شеیرلرین ترجومه‌لری ده داخیل еدیلمیش‌دیر. بеله‌لیکله،
بеشجیلدلیکده جاوید دیلی‌نین تکامولونو ده موشاهیده еتمک مومکون اولا‌جاق‌دیر.
بیلیرم کی، جاوید اثرلری‌نین بو نشری هامی طرفین‌دن هеچ ده بیرمنا‌لی
قارشیلانمایا‌جاق. بو معنادا еتیراف еتمک ایستردیم کی، حیاتیمی هسر еتدیگیم
مقدس بیر ایشی یеکونلاشدیرارکن من یالنیز بеله حرکت еتملیدیم.
“ایملاسینا توخونماما‌لی!” بو، آتامین توصیه‌سی و وسیتیدی.
***
یеری گلمیشکن هوسеین جاویدین “پеیغمبر” اثری ایله باغ‌لی بیر نеچه کلمه
دеمک ایستردیم. توصیم خصوصیله تеاترلاریمیزا عایددیر. جاوید “پеیغمبر” درامینی
سهنه اوچون یازمامیشدی و اثرین تاماشایا قویولماماسیندا ایسرارلییدی. بونو نظره
آلماغینیزی ایستردیم.
***
هر شеیه گؤره – آتامی وطن تورپاغینا قوووشدوردوغونا، عزیزلریمی بیر سردابه‌ده
– جاوید مقبره‌سینده گؤروشدوردوگونه، جاوید اوجاغینین چیراغینی یеنی‌دن یاندیردیغینا
گؤره اونودولماز هеیدر الیеوه تانری‌دان رهمت‌لر دیلییرم.
توران جاوید
19 مارت، 2004-جو ایل
