اکتور و حکومت ملی
"عسگرآن لی " و باشدا حاجی زاده مرحوم لاری
نظره گئلیر بو عزیز و ماراقلی انسانی داهی حتی تبریز اهالیسی دا تانیمیرلار .
جوان چاغ لاریندا تبریزده مرحوم پیشه وری حکومت ملی زمانیندان قاباق ؛ رحمت لی حاجی زاده مشهور کمدین آکتوری کی کندی بیر بویوک تاجر زاده شخص ایدی آتاسی ولاد قفقاز یولامیشدی تا نحصیل علم آلسین اما بو آکتور لوق هوس ایله ؛باتی اؤلکه لرینده شرقی اورپادا اکتور لوق یونیورسیته لرینده تحصیل آلیر حتی مرحوم پیشه وردئن قاباق "بالا باغ دا " ارک قلعه سینین ایندی کی شمال قسمتنده محلی تاتر و تورک دیلینده بیر نئچه نمایشنامه صحنه یه چیخاریر .اما والی و کمیساری لار همیشه نگران اولدوق لاری ایچون تکجه بیر نئجه پرده یه اجازت وئردیلئر .
البته کی سیاهی لشگر و باقی هنرپیشه لرده لازیم ایدی و ییغیش دیلار بیر گوروپ اولوب و منتظر حادثه.
تا مرحوم پیشه وری 12 شهریورده اعلامییه حقوقمدنی لرین یایدیلار ؛همان زمان پهلوی اول گئدمیش و یئری بوش بیر اولکه دیکتارسیز و سایر ارکان لار فوریت حالیندا داغیلماغا باشلادی .
بو آرادا مرحوم لار حاجی زاده ؛ عسگرآن لی- بی ریا - و سایره ...سو آرخی کیمی بیر - بیرین تاپ سل کیمی " بالا باغ " محل تفریح و ایلئنجه یه دوندو .بی ریا هجا وزن لرینده شعر لئر جدی یا مزه لی شعر لئر و حاجی زاده گؤزل - گؤزل پیس نمایشنامه لئر کی تحصیلین قاباق جادان آنا دیلینده یازلمیشدی صحنه اوزو گوردو و ملت هر آخشام چاغ لاری اورادا کی تقریبا مرکز شهر تبریز ایدی ؛ کوتلوی و عئله وی اوردا حضور تاپدیلار و موسیقی گروپ لاری بیر عده قفقاذ دان و بیر عده محلی گروپ لاری اشاعه ورمئک ایچون فرهنگی ایش لئر گؤردولئر .بوایشه البته حکومت ملی چوق ماراق نشان وردیلئر ؛ اوقئدئر کانون ادبی شاعیر لئر بیر چوخلو تشکیل و همان مرحوم" شیدا "بو سنه لئرده 16 یاشلی بیر جوان شاعیردی و غزل سرا . کی شاعیر بی ریا وزارت ه یئتیشتدی و هنر ادبییات و علوم انسانی به فوریت رشد تاپدی . و همین ایل اقتصادی و آسایش و رفورم نظریندئن آذربایجان ترقی یولون طی ائله دی .دانشگاه رادیو و سایره مترقی ارگان لار تیکیلدی و باقی قضایا کی ...آذربایجان اهالی سی هامیسینی بیلیر و ایندی کی حالدا بعضی یاشلی انسان لار گنه تعریف تمجید ائدئر لر .
تا کی او منحوس حادثه دئن سونرا ؛ اولین ضربه ادبییات شعر و علوم انسانین باشینا گلدی . قاباق جان یازدیغیم کیمی بیر کدر غم پرده سی جامعه آذربایجانین باشینا چکیلدی و قیسا سوزده بیر عالیم تبریز بو حالی نی داستایوسگی نین " جنایت و جزاء " کیمی کتابین پرسوناژ لارینا تشبیه ائله دی کی داستاندا باش- باشا کیمسه نین اوزو گولمور " .هامی دا کدر
25000 قتل عام سورگون ایتیب باتان و قاچقین ؛ورامین کَرپیچ کارخانا لارینا اووز قویدو . همان مهاجر فعله لئر ایدی لئر کی 1342 ده تهران و پاتخت ده عصیان و دوباره سرکوب اولدولار . و بو سفر باشجی لار حضرت امام سره و عراقی مرحوم کیمی مذهبی انسان لار ایدلئر کی بو مهاجر تورک کارگر لئری همان 1326 کینه سی و داها ایل لئر سونرا 29 بهمن تبریزده دوباره همان نسل سوم حاکمیت ملی طرف دار و بی طرف لئری و کین صاحب لئری ؛چیبان یاراسین باشین دئشدیلئر .
عجیب بو کی اولین قیام پهلوی حاکمیت لئرینه تبریزدئن باشلادی و علت همان قتل عام کی 1326 تبریزده باش .وئرمیشدی ؛کیمی سی قارداشین ده ده سین باباسین ایتیرمیشدی قیام لارا قاریشدی .بیر
چوخ کناره گئدیب و سؤز صحبت عسگرآن لی دئن و حاجی زاده دن چیخدی . بو ایکی صادق انسان بیر مقدار ساکت لیقدان سونر تبریزه قایدیب و قهوه خانا لاردا مسکن تاپدیلار حتی گئجه لئر اوردا یا حمام لارین تون انبار ( یاناجاق مرکزی خاموش اولان کیمی سحره قئدئر ایستی قالارمیش ) لاریندا قالدیلار . و قهوه چی لئرده بو آرادا بوانسان لارین اولدوغو گون مشتری لئر بول و بازار لاری ایدی و روزانه دخیل چوخ اولاردی .اوقئدئر قهوه خانا لاردا قهقه سه سی گلنده معلوم اولاردی اوردا یا عسگرآن لی گول مهجه دئیر یا یاجی زاده
داهی تبریز اهالی سی هر نئجه فگاهی بیر آتماجا سوز اولسایدی عسگر آن لی شخصیت لئرینه منتسب قیلیب و اگر سیاسی بیر مطلب اولسایدی اونون آدینا یازیلاردی .بو مرحوم هاچان اؤلدو و رحمته قویشدی هیچ منیم خبریرم یو و نئچه دفعه ده بو ایشین دالی سی قئدئر گئدیم امما معلوم اولمادی هاردا بیر آد سیز نشان سیز یئرده اؤلوب .
امما مرحوم حاجی زاده چون یاشادی و چون ماراقلی مکتوب سؤزلئر قالیبدی
!- بیر گون تیمسار فرماندار نظام حاجی زاده یه دئمیشدی " وطن فروش خائن " و حاجی زاده بدون مکث و سکوت جوابیندا معروض ائدیر :
" قربان 70 یاشیم وار بیر قارقا قونانیم یوخدو کیمی مسکن صاحبی دئیرئم وطن فروش لارین هامیشی صاحب جاه و جلال و مکنت دیلئر "
2- بیر دفعه گئلیب قهوه خانه دئن حاجی زاده نی دست گیر و نظام انتظام یئر لئرینه آپاریب و بیر سرهنگ اوزونه بیر توکات آتیب دئیب :
گئدیب فلان قهوه دئمیسئن کی روس لار و پیشه وری گئلیر وطن فروش ! "
حاجی زادخ جواب وئرمه میش صندل دئن دوروب دیشاری چیخماغا اوز قویور و بو صحنه نی جناب سرهنگ گورماق همان اوستونه گئلیر هارا گئدیر سن خائن
" قربان گئدیب دئیم گلمه سین لئر ؛اخی اولار دیلار کی منیم سؤزومه باخیر "
تبریز اهالی سی هر حالدا بیر چیخیش یولونا فکیر ائیلئر ؛
ایات عظام مجتهدین والا مقام لارین طلبه لئر گاهی اوقات بحث طلبگی دئن چیخیب و بیر ایش لئره أل ویراردیلا ؛مثلا آخررمضان دا بیر مجتهد اعلان آخر رمضان و اول شوال بویوروب و دیگری حالا قم شهریندئن خبر یولامایب .اول کی مجتهد لئرین طلبه لئری بازاردا خورما قوطوسین آلیب و گئلیب گئدئن لئره اول شوالی خبر وئرئردیلئر ؛ اما سایر طلاب حالا اورجلوق دا قالیب بازارا گئلمئزدیلئر و دیگر بو کی قدیم آیت الله شیرازی نین بیر مقدار رسالیه عملیه سی گلمیشدی و طلاب بازر تبریز اونو اوخویوب و هر حالدا بیر حاشیه یازیب نقد و تنقدید ائدیب و بیر گور قوجا کیشی نین الینه بیر سیچان تله سی و بیر تولاما ( آتش گردان و تله موش ) وئریب اونو بازاردا هارای چکیب ساتماغا تشویق ایله میشدیلئر .و بورساله 10 صفحه قطع پالتوئی دا گاهی کاغدان عبارت دی و بو قوجا کیشی چون کور و به قولی روشن دل ایدی ؛ رساله لئر بیر الینده و ایکینجی الینده سیچان تله سی و تولاما آلیب نئچه ایل لئر بازاردا هارای چکیب باغیراردی
تله دی ؛ تولامادی - رساله شیرازی دی
تله و تولاما کنایه و ایهام دی ولی رساله شیرازی دان منظور نظر ایدی .
چون همیشه آذربایجانلی مجتهدین جامعه شرایط قم شهرینده چوخ مهم رول لاری وار ایدی و بو تر تیب له طلاب بیر مبارزه منفی ائدئرمیش لئر .
راقم بو سطور بو شخصی بار لار جوان کن بازاردا و کهنه بازاردا گورموشدوم و تانیردیم .البته کی منظور ساتیش دئیر دی و رهگذر لئر او گور کیشی یه بیر "رد مظلمه " وئریب گئچردیلئر .
دئدیم طلاب شوخ و کنایه کی سوز لئرین دئن یازیم کی نشان وئریم تمام اقشار اهالی تبریز کندی ایچ لرینده بیر مزه لی و شوخ طبع انسان لار دیلار .
بیرمشهور قهوه خانه تبریزدئن آد آپارمیرام کی تنها شوخ طبع و گولمه جه لی سوز لئر سحر تزدئن گئجه یا قئدئر آچیق ایدی و هامی زیر پوشش بیر مسئله سیاسی ضد پهلوی اوردا مشتری همیشه لیق دیلار .تا انقلاب اسلامی پیروز اولدو اکثر کادر زندان تبریز اولاردان تشکیل تاپدی اول گون دئن . چون اهالی تبریز تنها ظاهر امر ده اولارین شوطبع لیقلارین گورموشدی اصلا کیمسه فکر ائله مز دیلئر اولار باشچی لاری هامیسی ضد رژیم پهلوی و پایه گذار زندان بعد پهلوی اولاجاق لار . و تمام بو فگاهی و شوخلوق لار بیهوده بولاری بیر آرایا گئتیرمه ییب و مقصد نهائی تبریز زندانین بعد انهدام پهلوی بوش قویماماق دی .
***
حاجی زاده نهایت بیر گون طهران ماسین لاریندان پیاده اولور تبریزه قایدیب پاساژ قاباغیندا شهناز چهار راه لارینا یاخین بیر قهوه قاباغیندا کی گئجه نین صبح کاذب دی و فکر ائدیرمیش سحر اولور ؛یورفون - یورقون اوتورو ؛ و صیح صادق اولمادان تبریز شاختا و سویوق لاریندا ابدی یوخویا گئدیر
رحمت اله علیه .
نظره گئلیر بو عزیز و ماراقلی انسانی داهی حتی تبریز اهالیسی دا تانیمیرلار .
جوان چاغ لاریندا تبریزده مرحوم پیشه وری حکومت ملی زمانیندان قاباق ؛ رحمت لی حاجی زاده مشهور کمدین آکتوری کی کندی بیر بویوک تاجر زاده شخص ایدی آتاسی ولاد قفقاز یولامیشدی تا نحصیل علم آلسین اما بو آکتور لوق هوس ایله ؛باتی اؤلکه لرینده شرقی اورپادا اکتور لوق یونیورسیته لرینده تحصیل آلیر حتی مرحوم پیشه وردئن قاباق "بالا باغ دا " ارک قلعه سینین ایندی کی شمال قسمتنده محلی تاتر و تورک دیلینده بیر نئچه نمایشنامه صحنه یه چیخاریر .اما والی و کمیساری لار همیشه نگران اولدوق لاری ایچون تکجه بیر نئجه پرده یه اجازت وئردیلئر .
البته کی سیاهی لشگر و باقی هنرپیشه لرده لازیم ایدی و ییغیش دیلار بیر گوروپ اولوب و منتظر حادثه.
تا مرحوم پیشه وری 12 شهریورده اعلامییه حقوقمدنی لرین یایدیلار ؛همان زمان پهلوی اول گئدمیش و یئری بوش بیر اولکه دیکتارسیز و سایر ارکان لار فوریت حالیندا داغیلماغا باشلادی .
بو آرادا مرحوم لار حاجی زاده ؛ عسگرآن لی- بی ریا - و سایره ...سو آرخی کیمی بیر - بیرین تاپ سل کیمی " بالا باغ " محل تفریح و ایلئنجه یه دوندو .بی ریا هجا وزن لرینده شعر لئر جدی یا مزه لی شعر لئر و حاجی زاده گؤزل - گؤزل پیس نمایشنامه لئر کی تحصیلین قاباق جادان آنا دیلینده یازلمیشدی صحنه اوزو گوردو و ملت هر آخشام چاغ لاری اورادا کی تقریبا مرکز شهر تبریز ایدی ؛ کوتلوی و عئله وی اوردا حضور تاپدیلار و موسیقی گروپ لاری بیر عده قفقاذ دان و بیر عده محلی گروپ لاری اشاعه ورمئک ایچون فرهنگی ایش لئر گؤردولئر .بوایشه البته حکومت ملی چوق ماراق نشان وردیلئر ؛ اوقئدئر کانون ادبی شاعیر لئر بیر چوخلو تشکیل و همان مرحوم" شیدا "بو سنه لئرده 16 یاشلی بیر جوان شاعیردی و غزل سرا . کی شاعیر بی ریا وزارت ه یئتیشتدی و هنر ادبییات و علوم انسانی به فوریت رشد تاپدی . و همین ایل اقتصادی و آسایش و رفورم نظریندئن آذربایجان ترقی یولون طی ائله دی .دانشگاه رادیو و سایره مترقی ارگان لار تیکیلدی و باقی قضایا کی ...آذربایجان اهالی سی هامیسینی بیلیر و ایندی کی حالدا بعضی یاشلی انسان لار گنه تعریف تمجید ائدئر لر .
تا کی او منحوس حادثه دئن سونرا ؛ اولین ضربه ادبییات شعر و علوم انسانین باشینا گلدی . قاباق جان یازدیغیم کیمی بیر کدر غم پرده سی جامعه آذربایجانین باشینا چکیلدی و قیسا سوزده بیر عالیم تبریز بو حالی نی داستایوسگی نین " جنایت و جزاء " کیمی کتابین پرسوناژ لارینا تشبیه ائله دی کی داستاندا باش- باشا کیمسه نین اوزو گولمور " .هامی دا کدر
25000 قتل عام سورگون ایتیب باتان و قاچقین ؛ورامین کَرپیچ کارخانا لارینا اووز قویدو . همان مهاجر فعله لئر ایدی لئر کی 1342 ده تهران و پاتخت ده عصیان و دوباره سرکوب اولدولار . و بو سفر باشجی لار حضرت امام سره و عراقی مرحوم کیمی مذهبی انسان لار ایدلئر کی بو مهاجر تورک کارگر لئری همان 1326 کینه سی و داها ایل لئر سونرا 29 بهمن تبریزده دوباره همان نسل سوم حاکمیت ملی طرف دار و بی طرف لئری و کین صاحب لئری ؛چیبان یاراسین باشین دئشدیلئر .
عجیب بو کی اولین قیام پهلوی حاکمیت لئرینه تبریزدئن باشلادی و علت همان قتل عام کی 1326 تبریزده باش .وئرمیشدی ؛کیمی سی قارداشین ده ده سین باباسین ایتیرمیشدی قیام لارا قاریشدی .بیر
چوخ کناره گئدیب و سؤز صحبت عسگرآن لی دئن و حاجی زاده دن چیخدی . بو ایکی صادق انسان بیر مقدار ساکت لیقدان سونر تبریزه قایدیب و قهوه خانا لاردا مسکن تاپدیلار حتی گئجه لئر اوردا یا حمام لارین تون انبار ( یاناجاق مرکزی خاموش اولان کیمی سحره قئدئر ایستی قالارمیش ) لاریندا قالدیلار . و قهوه چی لئرده بو آرادا بوانسان لارین اولدوغو گون مشتری لئر بول و بازار لاری ایدی و روزانه دخیل چوخ اولاردی .اوقئدئر قهوه خانا لاردا قهقه سه سی گلنده معلوم اولاردی اوردا یا عسگرآن لی گول مهجه دئیر یا یاجی زاده
داهی تبریز اهالی سی هر نئجه فگاهی بیر آتماجا سوز اولسایدی عسگر آن لی شخصیت لئرینه منتسب قیلیب و اگر سیاسی بیر مطلب اولسایدی اونون آدینا یازیلاردی .بو مرحوم هاچان اؤلدو و رحمته قویشدی هیچ منیم خبریرم یو و نئچه دفعه ده بو ایشین دالی سی قئدئر گئدیم امما معلوم اولمادی هاردا بیر آد سیز نشان سیز یئرده اؤلوب .
امما مرحوم حاجی زاده چون یاشادی و چون ماراقلی مکتوب سؤزلئر قالیبدی
!- بیر گون تیمسار فرماندار نظام حاجی زاده یه دئمیشدی " وطن فروش خائن " و حاجی زاده بدون مکث و سکوت جوابیندا معروض ائدیر :
" قربان 70 یاشیم وار بیر قارقا قونانیم یوخدو کیمی مسکن صاحبی دئیرئم وطن فروش لارین هامیشی صاحب جاه و جلال و مکنت دیلئر "
2- بیر دفعه گئلیب قهوه خانه دئن حاجی زاده نی دست گیر و نظام انتظام یئر لئرینه آپاریب و بیر سرهنگ اوزونه بیر توکات آتیب دئیب :
گئدیب فلان قهوه دئمیسئن کی روس لار و پیشه وری گئلیر وطن فروش ! "
حاجی زادخ جواب وئرمه میش صندل دئن دوروب دیشاری چیخماغا اوز قویور و بو صحنه نی جناب سرهنگ گورماق همان اوستونه گئلیر هارا گئدیر سن خائن
" قربان گئدیب دئیم گلمه سین لئر ؛اخی اولار دیلار کی منیم سؤزومه باخیر "
تبریز اهالی سی هر حالدا بیر چیخیش یولونا فکیر ائیلئر ؛
ایات عظام مجتهدین والا مقام لارین طلبه لئر گاهی اوقات بحث طلبگی دئن چیخیب و بیر ایش لئره أل ویراردیلا ؛مثلا آخررمضان دا بیر مجتهد اعلان آخر رمضان و اول شوال بویوروب و دیگری حالا قم شهریندئن خبر یولامایب .اول کی مجتهد لئرین طلبه لئری بازاردا خورما قوطوسین آلیب و گئلیب گئدئن لئره اول شوالی خبر وئرئردیلئر ؛ اما سایر طلاب حالا اورجلوق دا قالیب بازارا گئلمئزدیلئر و دیگر بو کی قدیم آیت الله شیرازی نین بیر مقدار رسالیه عملیه سی گلمیشدی و طلاب بازر تبریز اونو اوخویوب و هر حالدا بیر حاشیه یازیب نقد و تنقدید ائدیب و بیر گور قوجا کیشی نین الینه بیر سیچان تله سی و بیر تولاما ( آتش گردان و تله موش ) وئریب اونو بازاردا هارای چکیب ساتماغا تشویق ایله میشدیلئر .و بورساله 10 صفحه قطع پالتوئی دا گاهی کاغدان عبارت دی و بو قوجا کیشی چون کور و به قولی روشن دل ایدی ؛ رساله لئر بیر الینده و ایکینجی الینده سیچان تله سی و تولاما آلیب نئچه ایل لئر بازاردا هارای چکیب باغیراردی
تله دی ؛ تولامادی - رساله شیرازی دی
تله و تولاما کنایه و ایهام دی ولی رساله شیرازی دان منظور نظر ایدی .
چون همیشه آذربایجانلی مجتهدین جامعه شرایط قم شهرینده چوخ مهم رول لاری وار ایدی و بو تر تیب له طلاب بیر مبارزه منفی ائدئرمیش لئر .
راقم بو سطور بو شخصی بار لار جوان کن بازاردا و کهنه بازاردا گورموشدوم و تانیردیم .البته کی منظور ساتیش دئیر دی و رهگذر لئر او گور کیشی یه بیر "رد مظلمه " وئریب گئچردیلئر .
دئدیم طلاب شوخ و کنایه کی سوز لئرین دئن یازیم کی نشان وئریم تمام اقشار اهالی تبریز کندی ایچ لرینده بیر مزه لی و شوخ طبع انسان لار دیلار .
بیرمشهور قهوه خانه تبریزدئن آد آپارمیرام کی تنها شوخ طبع و گولمه جه لی سوز لئر سحر تزدئن گئجه یا قئدئر آچیق ایدی و هامی زیر پوشش بیر مسئله سیاسی ضد پهلوی اوردا مشتری همیشه لیق دیلار .تا انقلاب اسلامی پیروز اولدو اکثر کادر زندان تبریز اولاردان تشکیل تاپدی اول گون دئن . چون اهالی تبریز تنها ظاهر امر ده اولارین شوطبع لیقلارین گورموشدی اصلا کیمسه فکر ائله مز دیلئر اولار باشچی لاری هامیسی ضد رژیم پهلوی و پایه گذار زندان بعد پهلوی اولاجاق لار . و تمام بو فگاهی و شوخلوق لار بیهوده بولاری بیر آرایا گئتیرمه ییب و مقصد نهائی تبریز زندانین بعد انهدام پهلوی بوش قویماماق دی .
***
حاجی زاده نهایت بیر گون طهران ماسین لاریندان پیاده اولور تبریزه قایدیب پاساژ قاباغیندا شهناز چهار راه لارینا یاخین بیر قهوه قاباغیندا کی گئجه نین صبح کاذب دی و فکر ائدیرمیش سحر اولور ؛یورفون - یورقون اوتورو ؛ و صیح صادق اولمادان تبریز شاختا و سویوق لاریندا ابدی یوخویا گئدیر
رحمت اله علیه .
